Báo chí xây dựng “sức đề kháng” phản bác tin giả, xấu độc trên môi trường số

Mạng xã hội - xu thế tất yếu và những hệ lụy khó lường

Sự phát triển mạnh mẽ của kỷ nguyên số và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã làm thay đổi căn bản phương thức tiếp nhận thông tin của công chúng. Người dân không chỉ tiếp nhận thông tin một chiều mà còn trực tiếp tham gia sản xuất, chia sẻ và lan truyền thông tin trên mạng xã hội (MXH).

Hiện nay, trên thế giới có hàng trăm nền tảng MXH khác nhau như Facebook, Zalo, YouTube, TikTok, Instagram, Twitter,… mỗi nền tảng có đặc thù riêng nhưng đều tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống xã hội.

Tại Việt Nam, MXH xuất hiện từ đầu những năm 2000 và phát triển nhanh chóng, góp phần nâng cao chất lượng đời sống, mở rộng cơ hội tiếp cận tri thức, giao lưu văn hóa, thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, MXH cũng là “con dao hai lưỡi”. Nếu người dùng thiếu bản lĩnh, thiếu kỹ năng phân tích và xác minh thông tin, hoặc thiếu ý thức trách nhiệm với cộng đồng, thì rất dễ bị cuốn theo các luồng thông tin xấu độc.

Thực tế cho thấy, nhiều đối tượng xấu đã lợi dụng MXH để tung tin giả, tin sai sự thật, lồng ghép thông tin xuyên tạc, kích động, gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống nhân dân và trật tự xã hội. Một số trường hợp còn lợi dụng MXH để định hướng dư luận theo chiều hướng đối lập với lợi ích của Nhà nước và nhân dân, truyền bá lối sống lệch lạc, văn hóa phản cảm, hoặc sử dụng ngôn từ thù hằn, xúc phạm, gây chia rẽ trong cộng đồng.

Không ít vụ việc cho thấy MXH còn bị lợi dụng để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản, đánh cắp thông tin cá nhân, tham gia các hoạt động phi pháp như tiền ảo, đa cấp trá hình. Các đối tượng thường sử dụng tài khoản ảo, đánh tráo hình ảnh, tạo dựng lòng tin rồi thực hiện hành vi phạm pháp, gây thiệt hại cả về vật chất lẫn tinh thần cho người dân.
 
Tin giả, tin sai sự thật và thủ đoạn xuyên tạc diễn biến phức tạp

Tin giả, tin sai sự thật trên không gian mạng hiện nay đang diễn biến phức tạp, có xu hướng gia tăng cả về số lượng lẫn mức độ tinh vi. Dù chưa có một định nghĩa pháp lý thống nhất, nhưng có thể hiểu tin giả là những thông tin không chính xác, chưa được kiểm chứng, bị bóp méo hoặc bịa đặt, được phát tán trên không gian mạng và các phương tiện truyền thông. Tin sai sự thật thường là sự pha trộn giữa thông tin thật và giả, khiến người tiếp nhận khó phân biệt đúng - sai.

Các đối tượng xấu thường lợi dụng “khoảng trống thông tin”, sử dụng thủ đoạn giật tít, câu “view”, làm mới thông tin cũ hoặc bịa đặt thông tin mới liên quan đến những vấn đề dư luận quan tâm như tham nhũng, tiêu cực, công tác cán bộ, các vụ việc phức tạp về an ninh trật tự. Chúng mượn các sự kiện có thật, sau đó cắt xén, chỉnh sửa, lồng ghép thông tin ngụy tạo để định hướng dư luận theo ý đồ xấu.

Đáng lo ngại là tốc độ lan truyền của tin giả thường nhanh hơn rất nhiều so với thông tin chính thống. Điều này đặt ra thách thức lớn cho các cơ quan báo chí và quản lý nhà nước trong việc xử lý, phản bác và định hướng kịp thời.
 
Báo chí trong và trách nhiệm xây dựng “sức đề kháng thông tin”

Nhà nước ta đã ban hành nhiều quy định pháp luật nhằm quản lý hoạt động trên không gian mạng. Tiêu biểu là Quyết định số 874/QĐ-BTTTT ngày 17/6/2021 của Bộ Thông tin và Truyền thông trước đây ban hành Bộ Quy tắc ứng xử trên MXH, nhằm xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh, văn minh. Cùng với đó là các quy định xử phạt vi phạm hành chính và chế tài hình sự đối với hành vi lợi dụng MXH để phát tán thông tin sai sự thật.

Theo nhà báo Đoàn Minh Long, Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Khánh Hòa, để chủ động phòng ngừa và đấu tranh hiệu quả với các thế lực thù địch, phản động và các phần tử xấu lợi dụng không gian mạng để phát tán thông tin xấu độc, xuyên tạc, chống phá Đảng, Nhà nước và Nhân dân Việt Nam, báo chí chính thống phải thực sự trở thành kênh thông tin tin cậy, định hướng rõ ràng.

“Báo chí cần đẩy mạnh tuyên truyền công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, giúp công chúng có cái nhìn khách quan, tích cực, có trách nhiệm và bản lĩnh trước mọi âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, cũng như những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Đây là nhiệm vụ mang tính thường xuyên, cơ bản và lâu dài, đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên, mỗi nhà báo, phóng viên - dù công tác ở bất kỳ cương vị nào - đều phải nêu cao tinh thần trách nhiệm công dân, nâng cao cảnh giác, góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới”, nhà báo Đoàn Minh Long nhấn mạnh.

Để phát huy vai trò của các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp trong đấu tranh ngăn chặn các trang mạng phản động, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, nhà báo Đoàn Minh Long cho rằng báo chí - truyền thông đã chủ động nắm bắt thông tin trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Thông qua việc tuyên truyền những tấm gương điển hình tiên tiến, người tốt - việc tốt, báo chí góp phần lan tỏa các giá trị tích cực, tạo ảnh hưởng xã hội lành mạnh.

Bên cạnh đó, báo chí tiếp tục đổi mới cách thức tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước theo hướng kịp thời, sinh động, thiết thực và hiệu quả; phản ánh rõ nét những thành tựu của công cuộc đổi mới và đời sống xã hội đang từng ngày thay đổi. Đặc biệt, báo chí cần chủ động định hướng thông tin liên quan đến các sự kiện chính trị, xã hội quan trọng, không để “khoảng trống thông tin” bị các đối tượng xấu lợi dụng.

Một nhiệm vụ quan trọng khác là tuyên truyền, vận động đội ngũ trí thức, hội viên, nhà báo, phóng viên - nhất là thế hệ trẻ - tích cực tham gia MXH, chủ động đăng tải, chia sẻ và lan tỏa thông tin tích cực; đồng thời tham gia viết tin, bài đấu tranh phản bác các thông tin xấu độc, quan điểm sai trái, thù địch trên Internet và các nền tảng MXH.
Báo chí không chỉ cung cấp thông tin chính xác, kịp thời mà còn hướng dẫn, cảnh báo rủi ro, giúp người dân nâng cao kỹ năng, kể cả kỹ năng số để nhận diện tin giả, tin xấu độc. Điều này đòi hỏi đội ngũ nhà báo phải không ngừng nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ chuyên môn, kỹ năng phân tích và xác minh thông tin, để vừa đưa tin nhanh, vừa đảm bảo tính chính xác, khách quan, trung thực.

Hơn bao giờ hết, trong bối cảnh bùng nổ thông tin hiện nay, báo chí cách mạng Việt Nam phải thực sự là “người gác cổng” tin cậy, là “người dẫn đường” chuẩn mực trong không gian truyền thông số. Việc tăng cường kỹ năng phân tích, xác minh thông tin và phản bác hiệu quả tin giả, tin xấu độc không chỉ là nhiệm vụ nghề nghiệp mà còn là trách nhiệm chính trị - xã hội cao cả của mỗi nhà báo. Qua đó, báo chí góp phần củng cố niềm tin của nhân dân, giữ vững nền tảng tư tưởng của Đảng và bảo đảm sự ổn định, phát triển bền vững của đất nước trong thời đại mới./.