Thúc đẩy kinh doanh có trách nhiệm trong lĩnh vực khoa học và công nghệ

Sáng 21/10, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đã tổ chức Hội nghị tập huấn chính sách, pháp luật về thực hành kinh doanh có trách nhiệm trong lĩnh vực KH&CN năm 2025. Tăng cường nhận thức, nâng cao năng lực tuân thủ của doanh nghiệp

Phát biểu khai mạc Hội nghị, TS. Nguyễn Như Quỳnh, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ KH&CN cho biết, đối với các doanh nghiệp, đơn vị kinh doanh, yêu cầu "sống còn" là lợi nhuận, lợi ích kinh tế, phát triển sản phẩm và mạng lưới khách hàng.

Tuy nhiên, việc chỉ tập trung vào những nội dung này sẽ ảnh hưởng lớn đến phần còn lại của thế giới, bao gồm người tiêu dùng, môi trường, người lao động và các nhóm yếu thế trong xã hội.

Do đó vấn đề đặt ra nhằm cân bằng giữa phát triển kinh tế và phát triển bền vững; giữa lợi ích kinh tế của nhà sản xuất, người kinh doanh với việc duy trì sự ổn định, đảm bảo lợi ích của người tiêu dùng và xã hội, phát triển môi trường và bảo đảm các quyền lợi ích khác. Theo TS. Nguyễn Như Quỳnh, các doanh nghiệp KH&CN đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, điều này đã được thể hiện rất rõ trong Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị. Sự phát triển của KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đem lại những lợi thế vô cùng lớn cho mỗi quốc gia và trên thế giới.

Tuy nhiên, sự phát triển này cũng chứa đựng những rủi ro tiềm tàng cho những tổ chức, cá nhân xung quanh, nhất là trong bối cảnh sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, trong đó có trí tuệ nhân tạo. Nếu các hoạt động kinh doanh liên quan đến công nghệ mới không có nhận thức đầy đủ và không thực hành kinh doanh có trách nhiệm, doanh nghiệp sẽ phải gánh chịu nhiều vấn đề do những rủi ro tiềm tàng này gây ra.

Từ thực tế đó, Hội nghị được tổ chức với mong muốn những người tham gia có nhận thức đầy đủ hơn về vấn đề thực hành kinh doanh có trách nhiệm; thúc đẩy việc thực hành kinh doanh có trách nhiệm ngay tại chính các doanh nghiệp.

Bộ KH&CN kêu gọi các cơ quan truyền thông báo chí hỗ trợ lan tỏa và truyền đi những thông điệp về thực hành kinh doanh có trách nhiệm trong lĩnh vực KH&CN, TS. Nguyễn Như Quỳnh nhấn mạnh.

Hoạt động đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp đóng góp vào sự phát triển chung của cộng đồng

Chia sẻ tại Hội nghị, TS. Nguyễn Như Hà, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, chuyên gia nghiên cứu về thực hành kinh doanh có trách nhiệm và đổi mới sáng tạo, dẫn chứng: Một doanh nghiệp nông nghiệp đầu tư nghiên cứu và phát triển một loại phân bón hữu cơ vi sinh từ phế phẩm nông nghiệp.

Quá trình R&D này tuân thủ nguyên tắc của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo vì nó xuất phát từ nhu cầu thực tiễn (giảm ô nhiễm, phát triển nông nghiệp sạch), phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường. Sản phẩm cuối cùng không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần vào một nền nông nghiệp bền vững. TS. Nguyễn Như Hà cho biết, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 nêu ra 3 điểm cốt lõi liên quan đến thực hành kinh doanh có trách nhiệm trong lĩnh vực KH&CN:

Thứ nhất, nguyên tắc hoạt động có mục tiêu xã hội: hoạt động KH&CN phải xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo quốc phòng, an ninh. Điều này ràng buộc hoạt động đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp với trách nhiệm đóng góp vào sự phát triển chung của cộng đồng, chứ không chỉ vì lợi nhuận đơn thuần.

Thứ hai, nguyên tắc về đạo đức và sự trung thực. Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 yêu cầu hoạt động KH&CN phải đảm bảo "trung thực, khách quan, đề cao đạo đức nghề nghiệp". Đây là nền tảng của kinh doanh có trách nhiệm, yêu cầu doanh nghiệp phải minh bạch và có đạo đức trong quá trình nghiên cứu, tránh các hành vi gian lận hoặc tạo ra các công nghệ gây hại.

Thứ ba, nguyên tắc an toàn và bảo vệ môi trường. Đây là điểm kết nối trực tiếp và mạnh mẽ nhất với kinh doanh có trách nhiệm. Luật quy định rõ nguyên tắc "bảo đảm an toàn tính mạng, sức khỏe con người, bảo vệ môi trường". Do đó, bất kỳ hoạt động R&D nào của doanh nghiệp cũng phải đặt yếu tố an toàn cho con người và môi trường lên hàng đầu, là một nghĩa vụ pháp lý không thể bỏ qua.

Không chỉ có Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Luật Sở hữu trí tuệ cũng cung cấp cơ chế để doanh nghiệp bảo vệ các tài sản trí tuệ như sáng chế, nhãn hiệu, bí mật kinh doanh, giúp khai thác giá trị thương mại và nâng cao uy tín. Việc chủ động đăng ký bảo hộ là một hành động có trách nhiệm với chính doanh nghiệp, nhà đầu tư và công sức của người lao động.

Luật Sở hữu trí tuệ cũng nghiêm cấm các hành vi xâm phạm như sao chép, làm giả, làm nhái thương hiệu. Việc tuân thủ quy định này không chỉ giúp doanh nghiệp tránh được các chế tài xử phạt nghiêm khắc (từ hành chính đến hình sự) mà còn thể hiện đạo đức kinh doanh, xây dựng một môi trường kinh doanh lành mạnh.

Có thể thấy, trong các văn bản quy phạm pháp luật, các nội dung liên quan tới thực hành kinh doanh có trách nhiệm trong lĩnh vực KH&CN đã được nêu rõ, làm cơ sở để xác định, đánh giá trách nhiệm của các chủ thể kinh doanh, TS. Nguyễn Như Hà cho biết.

Trong tham luận "Tổng quan về Chương trình hành động quốc gia hoàn thiện chính sách và pháp luật nhằm thúc đẩy thực hành kinh doanh có trách nhiệm tại Việt Nam giai đoạn 2023-2027", TS. Lưu Hương Ly, đại diện Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư pháp) đã tập trung làm rõ các mục tiêu, giải pháp của Chương trình, trong đó nhấn mạnh 5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm: Nâng cao nhận thức và năng lực của cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng; hoàn thiện chính sách, pháp luật; nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật; tăng cường chia sẻ thông tin và hợp tác quốc tế; tổng kết, đánh giá việc triển khai Chương trình.

Đáng chú ý, TS. Lưu Hương Ly cho biết, Việt Nam đã cam kết thực hiện các chuẩn mực quốc tế về kinh doanh có trách nhiệm theo Hiệp ước Toàn cầu của Liên hợp quốc (UN Global Compact), Hướng dẫn của Liên hợp quốc về Kinh doanh và Nhân quyền (UNGPs), Khung ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) và Tiêu chuẩn ISO 26000 về Trách nhiệm xã hội. Việc nội luật hóa các chuẩn mực này không chỉ giúp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia mà còn tạo điều kiện để doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Các diễn giả đều thống nhất rằng, thực hành kinh doanh có trách nhiệm không chỉ là yêu cầu tuân thủ pháp luật, mà là chiến lược phát triển dài hạn, giúp doanh nghiệp củng cố uy tín, mở rộng thị trường và thu hút đầu tư. Doanh nghiệp cần chủ động lồng ghép các nguyên tắc trách nhiệm xã hội, đạo đức nghề nghiệp và phát triển bền vững vào mọi hoạt động, từ nghiên cứu, sản xuất đến quản trị, truyền thông và ứng xử với người lao động.

Theo TS. Nguyễn Như Quỳnh, Luật thể chế hóa tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW, lần đầu tiên đưa “đổi mới sáng tạo” vào luật, đặt ngang hàng với “KH&CN”. Luật tạo cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu và tập trung ngân sách cho các công nghệ chiến lược, giao doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu uy tín thực hiện…

Bộ KH&CN mong muốn tiếp tục nhận được sự phối hợp của cộng đồng doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân và cơ quan báo chí để lan tỏa nhận thức, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, bền vững./.