Phát triển nguồn nhân lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Nguồn nhân lực KH&CN - nền tảng cho đổi mới sáng tạo

Trong mọi thời kỳ phát triển, con người luôn là trung tâm của tiến bộ khoa học và là động lực của mọi sự thay đổi. Nếu hạ tầng số là khung xương, thể chế là mạch máu, thì nguồn nhân lực chính là trái tim của hệ thống đổi mới sáng tạo. Với Việt Nam, phát triển nguồn nhân lực KH&CN không chỉ là yêu cầu khách quan, mà còn là điều kiện tiên quyết để thực hiện thành công các chiến lược lớn như chuyển đổi số, phát triển công nghiệp bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và công nghệ cao.

Hiện cả nước có hơn 1,5 triệu lao động làm việc trong lĩnh vực KH&CN, trong đó khoảng 70 nghìn người trực tiếp tham gia nghiên cứu và phát triển. Tuy nhiên, con số này vẫn còn khiêm tốn so với quy mô dân số và nhu cầu phát triển.

Nhiều chuyên gia đánh giá, Việt Nam có tiềm năng nhân lực trẻ, sáng tạo, nhưng chưa được khai thác và sử dụng hiệu quả. Sự liên kết giữa các cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu và doanh nghiệp còn rời rạc, khiến kết quả nghiên cứu khó đi vào sản xuất, trong khi doanh nghiệp lại thiếu nhân lực chất lượng cao. Để giải quyết bài toán này, cần có chính sách tổng thể phát triển nguồn nhân lực KH&CN theo hướng mở, linh hoạt và gắn với thực tiễn. Hệ thống giáo dục - đào tạo phải đổi mới nội dung, phương pháp, lấy kỹ năng nghiên cứu, tư duy sáng tạo, khả năng ứng dụng công nghệ làm trọng tâm. Các chương trình đào tạo kỹ sư, nhà khoa học phải được thiết kế gắn với nhu cầu thị trường, với xu hướng công nghệ toàn cầu như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, năng lượng tái tạo, công nghệ sinh học.

Cùng với đó, Nhà nước cần có cơ chế thu hút chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài, khuyến khích họ tham gia giảng dạy, chuyển giao công nghệ, cố vấn chiến lược cho các dự án đổi mới sáng tạo trong nước. Đây không chỉ là “chất xám hồi hương” mà là cơ hội để Việt Nam kết nối tri thức toàn cầu, tạo nền tảng phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đủ sức tham gia sâu vào chuỗi giá trị quốc tế.

Bồi dưỡng đội ngũ trí thức - khơi dậy động lực phát triển quốc gia

Đội ngũ trí thức KH&CN là lực lượng nòng cốt trong việc xây dựng nền kinh tế tri thức. Họ không chỉ là người nghiên cứu, sáng tạo ra công nghệ mới, mà còn là những người dẫn dắt, lan tỏa tri thức tới cộng đồng. Một quốc gia chỉ thực sự mạnh khi có đội ngũ trí thức hùng hậu, được trân trọng và phát huy đúng năng lực.

Những năm qua, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách phát triển nhân lực KH&CN, như Chiến lược quốc gia về nhân lực KH&CN giai đoạn 2021-2030, các chương trình trọng điểm hỗ trợ nhà khoa học trẻ, doanh nghiệp KH&CN và hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo. Tuy nhiên, việc triển khai ở một số nơi vẫn còn hình thức, thiếu gắn kết với thực tiễn sản xuất, khiến nguồn lực chất xám chưa phát huy hết tiềm năng.

Một trong những giải pháp quan trọng là xây dựng cơ chế hợp tác “ba nhà” - nhà nước, nhà trường và nhà doanh nghiệp. Viện nghiên cứu và trường đại học phải trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, nơi đào tạo ra nguồn nhân lực vừa có tri thức lý thuyết, vừa có kỹ năng thực hành, sẵn sàng tham gia thị trường lao động công nghệ cao. Doanh nghiệp cần đóng vai trò chủ thể trong việc đặt hàng nghiên cứu, ứng dụng kết quả khoa học, đồng thời là nơi nuôi dưỡng, trọng dụng nhân tài. Khi hợp tác được thúc đẩy, tri thức khoa học sẽ không còn nằm trên giấy, mà trở thành động lực sản xuất và phát triển.

Song song với đào tạo trong nước, việc bồi dưỡng kỹ năng hội nhập quốc tế, khả năng làm việc trong môi trường đa văn hóa, đa ngôn ngữ cũng là yêu cầu cấp thiết. Trong kỷ nguyên toàn cầu, nhân lực KH&CN không chỉ cần giỏi chuyên môn mà còn phải hiểu về quản trị, về pháp lý quốc tế, về đổi mới sáng tạo bền vững. Phát triển nhân lực KH&CN cũng phải gắn liền với việc xây dựng môi trường làm việc lành mạnh, khuyến khích sáng tạo và tôn vinh tri thức. Khi nhà khoa học được bảo vệ quyền tác giả, được đãi ngộ xứng đáng và được nhìn nhận bằng thành quả đóng góp, họ sẽ toàn tâm toàn ý cống hiến cho đất nước. Một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo chỉ bền vững khi ở đó có niềm tin, sự trân trọng và cơ chế công bằng dành cho người làm khoa học.

Đầu tư cho tri thức là đầu tư cho tương lai

Phát triển nguồn nhân lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo không chỉ là nhiệm vụ của ngành KH&CN, mà là chiến lược quốc gia. Con người vừa là chủ thể sáng tạo, vừa là mục tiêu cuối cùng của mọi chính sách phát triển. Khi con người được trang bị tri thức, kỹ năng và cơ hội cống hiến, quốc gia sẽ có nội lực để vươn lên.

Trong bối cảnh thế giới cạnh tranh bằng tri thức, Việt Nam cần chuyển từ “đi sau để học hỏi” sang “đi cùng để sáng tạo”. Điều đó chỉ có thể thực hiện được khi đất nước có đội ngũ nhân lực KH&CN hùng hậu, có bản lĩnh, có khát vọng và có môi trường để phát huy tài năng.

Có thể nói, đầu tư cho con người là khoản đầu tư sinh lời cao nhất. Mỗi nhà khoa học được bồi dưỡng, mỗi chuyên gia được trọng dụng, mỗi sinh viên được truyền cảm hứng sáng tạo - đều là một hạt giống tri thức góp phần nuôi dưỡng tương lai. Khi tri thức trở thành nền tảng và đổi mới sáng tạo trở thành văn hóa, Việt Nam sẽ có đủ sức mạnh để tiến xa, vững vàng trong kỷ nguyên số, hội nhập sâu vào dòng chảy phát triển của nhân loại./.