Không gian mạng và trẻ em: những yếu tố khiến trẻ dễ bị ảnh hưởng

HỆ QUẢ CỦA VIỆC TIẾP XÚC SỚM VỚI INTERNET MỘT CÁCH KHÔNG KIỂM SOÁT

Một nghiên cứu tại Đại học London (Vương Quốc Anh) công bố trên tạp chí PLOS Mental Health [1] đã đưa ra một bản đánh giá tài liệu về các nghiên cứu chụp cộng hưởng từ chức năng (fMRI) để kiểm tra hệ quả của hội chứng nghiện Internet đối với kết nối chức năng (cách các vùng não tương tác với nhau) (FC) trong não của người trẻ và những tác động của nó đối với hành vi và sự phát triển tổng thể. Kết quả fMRI từ 12 bài báo chứng minh rằng tác động của Internet được thấy trên nhiều mạng lưới thần kinh trong não của người trẻ. Kết quả cho thấy, có sự suy giảm tổng thể về khả năng kết nối chức năng ở các phần não liên quan đến tư duy tích cực (khả năng tư duy, phản biện, giao tiếp…). Những thay đổi này được phát hiện có thể dẫn đến hành vi và xu hướng nghiện ở người trẻ, cũng như những thay đổi tiêu cực về hành vi liên quan đến trí tuệ, thể chất, sức khỏe tâm thần và sự phát triển tổng thể.

Internet có thể ảnh hưởng đến trẻ em theo nhiều cách, cả tích cực lẫn tiêu cực. Tuy nhiên, nếu không được sử dụng một cách có kiểm soát, các tác động tiêu cực có thể lấn át và gây ra những ảnh hưởng lâu dài [2].

Kích thích não bộ qua hình ảnh và âm thanh: Các nội dung trên Internet, đặc biệt là video, trò chơi và ứng dụng di động, thường được thiết kế với hình ảnh rực rỡ và âm thanh sống động để thu hút trẻ em. Những yếu tố này có thể kích thích quá mức các vùng não liên quan đến cảm giác và hành động, dẫn đến tình trạng não bộ dễ bị phụ thuộc vào các kích thích từ bên ngoài. Hệ quả là trẻ có thể mất kiên nhẫn, dễ chán nản với những hoạt động không có yếu tố kích thích tương tự ngoài đời thực.

Ảnh hưởng đến khả năng tập trung và kiểm soát hành vi: Internet cung cấp lượng lớn thông tin và nội dung, thường xuyên thay đổi và cập nhật nhanh chóng. Trẻ em có xu hướng lướt qua nhiều nội dung khác nhau mà không tập trung vào một chủ đề cụ thể, từ đó hình thành cho não bộ trẻ quen với việc thay đổi chú ý liên tục. Điều này có thể hình thành thói quen tiếp nhận thông tin một cách hời hợt, giảm khả năng suy nghĩ sâu sắc và phân tích logic, khiến trẻ dễ mất tập trung khi thực hiện các hoạt động đòi hỏi sự chú ý lâu dài, dễ mất kiên nhẫn và khó chịu khi phải chờ đợi hoặc đối mặt với những công việc đòi hỏi sự kiên trì.

Tăng cường ham muốn được công nhận: Trên các mạng xã hội, trẻ em dễ dàng tiếp cận các hình ảnh, video và cuộc sống “hoàn hảo” của người khác, từ đó hình thành nhu cầu được công nhận và so sánh bản thân. Điều này có thể dẫn đến sự thiếu tự tin và lo âu, thậm chí là trầm cảm ở trẻ em. Não bộ của trẻ rất dễ bị ảnh hưởng bởi sự đánh giá từ người khác và các nền tảng mạng xã hội thường không có công cụ lọc đủ tốt để loại trừ các nội dung này.

Ảnh hưởng đến kỹ năng xã hội và giao tiếp:

Internet tạo ra môi trường giao tiếp ảo, nơi trẻ có thể ẩn danh và không phải chịu trách nhiệm trực tiếp về lời nói, hành động của mình, đồng thời trẻ cũng không được giao tiếp thường xuyên với bạn bè và người thân. Trẻ em có thể gặp khó khăn trong việc biểu đạt cảm xúc, đồng cảm và giao tiếp một cách tự nhiên trong các mối quan hệ ngoài xã hội. Điều này dẫn đến tình trạng trẻ bị tự kỷ, chậm phát triển ngôn ngữ, giảm khả năng giao tiếp thực tế…

Rối loạn kiểm soát và phụ thuộc Internet: Khi trẻ sử dụng Internet quá nhiều, chúng có xu hướng phụ thuộc vào các thiết bị để tìm kiếm niềm vui và giải trí. Điều này làm giảm khả năng tự tạo ra các hoạt động tích cực ngoài đời thực và hạn chế sự sáng tạo của trẻ trong việc giải quyết vấn đề mà không cần sự hỗ trợ từ Internet. Đặc biệt là ảnh hưởng đến từ mạng xã hội và trò chơi trực tuyến, sự biến đổi cảm xúc này khiến trẻ khó kiểm soát tâm trạng và hành vi, dẫn đến việc bốc đồng, dễ nổi cáu hoặc mất bình tĩnh trong các tình huống ngoài đời thực.

Ảnh hưởng tới sức khỏe thể chất: Việc tiếp xúc quá mức với ánh sáng xanh từ màn hình điện tử dễ gây mỏi mắt, khô mắt và suy giảm thị lực nếu trẻ không có thời gian nghỉ ngơi hợp lý. Sử dụng màn hình quá lâu, đặc biệt vào buổi tối, có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ do làm rối loạn nhịp sinh học tự nhiên. Bên cạnh đó, việc ngồi lâu trước màn hình khiến trẻ ít vận động, làm tăng nguy cơ béo phì và giảm sức khỏe thể chất tổng thể.
TRẺ EM LÀ ĐỐI TƯỢNG DỄ BỊ TÁC ĐỘNG BỞI KHÔNG GIAN MẠNG

Đặc điểm khiến trẻ dễ bị ảnh hưởng từ các nội dung và hành vi tiêu cực trên Internet

Tâm lý tò mò, ham khám phá: Trẻ em có bản tính tò mò, luôn muốn khám phá những điều mới lạ và dễ bị cuốn vào những thứ mà chúng chưa biết. Internet là một kho tài nguyên vô tận, với các nội dung đa dạng từ trò chơi, video, thông tin đến các xu hướng mới nhất nên trẻ có thể dễ dàng bị lôi kéo vào các trang web hoặc ứng dụng có nội dung không phù hợp và có nhiều nguy cơ tiềm ẩn.

Thiếu khả năng phân biệt đúng sai và nhận thức nguy cơ: Trẻ em, đặc biệt là dưới 12 tuổi, chưa có đủ kinh nghiệm sống và khả năng phán đoán để phân biệt đúng sai hoặc nhận biết các nguy cơ, dễ dàng tin tưởng mà không hoài nghi. Sự thiếu nhận thức này khiến trẻ dễ dàng rơi vào các bẫy lừa đảo hoặc bị lợi dụng bởi những đối tượng xấu trên mạng.

Cảm giác cần được công nhận và dễ bị ảnh hưởng bởi bạn bè: Ở độ tuổi thanh thiếu niên, trẻ em thường có nhu cầu cao về việc được công nhận và mong muốn hòa nhập với nhóm bạn bè. Trên mạng xã hội, trẻ em thường bị ảnh hưởng bởi bạn bè hoặc những người nổi tiếng, dẫn đến việc bắt chước các hành vi hoặc tham gia các trào lưu để được chú ý. Ví dụ, trẻ có thể tham gia các thử thách nguy hiểm hoặc chia sẻ thông tin cá nhân để thu hút sự chú ý từ bạn bè.

Khả năng tự kiểm soát và ra quyết định chưa hoàn thiện: Nhận thức của trẻ em ở độ tuổi thanh thiếu niên chưa phát triển hoàn thiện, đặc biệt là các vùng liên quan đến việc ra quyết định và kiểm soát hành vi. Do đó, trẻ dễ dàng bị ảnh hưởng bởi các nội dung gây nghiện, như trò chơi trực tuyến hoặc các ứng dụng mạng xã hội. Khi đã bắt đầu sử dụng, trẻ em thường khó có thể tự kiểm soát để dừng lại, dẫn đến việc mất kiểm soát thời gian và phụ thuộc vào Internet. Sự thiếu tự kiểm soát này cũng khiến trẻ dễ bị cuốn vào các hành vi tiêu cực như tham gia vào các cuộc trò chuyện không lành mạnh hoặc chia sẻ thông tin cá nhân.

Sự phụ thuộc vào lời khen và đánh giá từ người khác: Trẻ em, đặc biệt là thanh thiếu niên rất nhạy cảm với đánh giá và phản hồi từ bạn bè và xã hội.

Trên mạng xã hội, trẻ có thể đăng ảnh, video hoặc chia sẻ thông tin cá nhân và chờ đợi phản hồi dưới dạng “like”, “comment” hoặc “share” từ người khác. Điều này tạo ra một sự phụ thuộc vào đánh giá từ bên ngoài khiến trẻ dễ cảm thấy tự ti hoặc thất vọng nếu không nhận được sự chú ý như mong đợi. Sự phụ thuộc này có thể dẫn đến cảm giác thiếu tự tin và trong một số trường hợp sẽ gây ra các vấn đề tâm lý như lo âu hoặc trầm cảm.

Cách các nhà phát triển nội dung trực tuyến nhắm mục tiêu đến trẻ em

Thiết kế giao diện và nội dung thu hút: Trẻ em thường bị hấp dẫn bởi những hình ảnh, âm thanh và màu sắc rực rỡ. Các nhà phát triển nội dung trực tuyến, đặc biệt là các nền tảng giải trí và trò chơi thường sử dụng thiết kế bắt mắt, video và âm thanh sống động để thu hút sự chú ý của trẻ. Các yếu tố này được thiết kế một cách có chủ ý nhằm lôi cuốn trẻ vào các trang web, trò chơi và ứng dụng.

Thiết kế nội dung game có yếu tố gây nghiện: Trò chơi trực tuyến rất hấp dẫn trẻ em nhờ vào thiết kế thông minh, có sức lôi cuốn và phù hợp với tâm lý cũng như sở thích của trẻ. Các trò chơi trực tuyến thường thiết kế nhiều cấp độ, nhiệm vụ và phần thưởng như điểm số, thành tích, huy chương hoặc vật phẩm ảo. Khi trẻ đạt được các thành tích hoặc hoàn thành nhiệm vụ trong trò chơi, não bộ sẽ tiết ra dopamine – một loại chất gây hưng phấn và cảm giác thỏa mãn. Dopamine khiến trẻ cảm thấy hài lòng và muốn lặp lại trải nghiệm này, dẫn đến việc trẻ chơi lại nhiều lần.

Cá nhân hóa nội dung dựa trên hành vi người dùng: Nhiều nền tảng sử dụng thuật toán để cá nhân hóa nội dung dựa trên hành vi của người dùng vì mục tiêu giữ chân người dùng càng lâu càng tốt. Điều này có nghĩa là khi trẻ em nhấn vào một video hoặc trò chơi nào đó, các nền tảng sẽ liên tục đề xuất những nội dung tương tự. Do đó, trẻ dễ bị cuốn vào vòng lặp của các nội dung được đề xuất mà không hề hay biết.

Quảng cáo và thương mại hóa nhắm đến trẻ em:

Trẻ em thường chưa phát triển khả năng phân biệt giữa nội dung quảng cáo và nội dung thực sự. Nhiều công ty quảng cáo hiểu điều này và nhắm đến trẻ em với các quảng cáo hoặc khuyến mãi trên các nền tảng dành cho trẻ. Các quảng cáo này có thể khiến trẻ dễ dàng bị thu hút, dẫn đến các hành vi tiêu dùng không cần thiết hoặc thậm chí là chi tiêu tiền bạc cho các món đồ ảo trong trò chơi, ứng dụng. Một số quảng cáo còn chứa đựng các nội dung không phù hợp với độ tuổi, khiến trẻ em có thể tiếp cận các sản phẩm và dịch vụ không an toàn.

Tiếp cận dễ dàng với người lạ trên mạng: Mạng xã hội và các ứng dụng trò chuyện cho phép trẻ em kết nối với người lạ một cách dễ dàng mà nhiều khi không có sự kiểm soát hoặc giám sát từ người lớn. Những người này có thể là kẻ xấu giả dạng người bạn hoặc đồng nghiệp để tiếp cận trẻ em, đặc biệt là thông qua các nền tảng phổ biến như Facebook, Instagram, TikTok và các trò chơi trực tuyến. Môi trường mở này khiến trẻ em dễ bị dụ dỗ hoặc lừa đảo bởi những kẻ lợi dụng sự ngây thơ và thiếu kinh nghiệm của trẻ.